Fiiller

      Cümlede iş, oluş, durum ve hareket bildiren sözcüklere fiil (eylem) denir.

ÇEKİMLİ FİİL: Kip ve şahıs eki almış sözcüklere denir.

                                                                      FİİLLERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ
1. İŞ (KILIŞ) FİİLLERİ
Fiilin önüne 'onu' kelimesini getirebiliyorsak iş fiilidir. Nesnenin yapılan işten etkilenmesi gerekir.

ÖRNEK:  Adam ağacın dalını kesti.                    ONU kesti

2.OLUŞ FİİLLERİ
Bizim dışımızda kendiliğinden gerçekleşen fiillerdir. Fiilin önüne 'onu' sözcüğü getirilemez.

ÖRNEK: Ekmekler iki günde bayatladı.                   ONU bayatladı DİYEMEYİZ.
-
3. DURUM FİİLLERİ
'Ne, neyi, kimi sorularına cevap vermez. Bu fiillerde öznenin isteği, iradesi önemledir.

ÖRNEK: Televizyon karşısında oturuyor.             ONU oturuyor DİYEMEYİZ ve 'NE, NEYİ, KİMİ SORULARINA cevap vermez.

                                                                               FİİLLERDE KİŞİ EKİ
Eylemlerde iş oluş durumu ifade eden gerçekleştiren kişi ekleridir.

1. TEKİL ŞAHIS = BEN                                    1. ÇOĞUL ŞAHIS = BİZ     
2. TEKİL ŞAHIS = SEN                                    2. ÇOĞUL ŞAHIS = SİZ
3. TEKİL ŞAHIS = O                                         3. ÇOĞUL ŞAHIS = ONLAR
KİP= Zaman bildiren veya bir isteği, gerekliliği, emiri, şartı bildiren eklere denir. Kipler ikiye ayrılır.

1. HABER KİPLERİ (BİLDİRME) :
Eylemlerin ne zaman yapıldığıyla ilgili zaman bildiren eklerdir.

a) GEÇMİŞ ZAMAN:

a.1) GÖRÜLEN (BİLİNEN) GEÇMİŞ ZAMAN: Yapılan eylemin geçmişte kesin olarak yapıldığını bildiren kiplerdir.

EKLERİ: -dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü

ÖRNEK: Geçen hafta sinemaya gittim.                 'Gittim' kelimesi görülen geçmiş zaman eki almıştır.

a.2) DUYULAN (ÖĞRENİLEN) GEÇMİŞ ZAMAN: Geçmişte yapılan fakat kesinlik bildirmeyen eylemlerdir.
 
EKLERİ: -mış,-miş,-muş,-müş

ÖRNEK: Dün okula gelmemiş.                          'Gelmemiş' kelimesi duyulan geçmiş zaman eki almıştır.


NOT: Duyulan geçmiş zaman eki her zaman cümleye başkasından duyma anlamı katmaz.

ÖRNEK: Topuzun güzel olmamış.


b) ŞİMDİKİ ZAMAN:  Eylemin şuan içerisinde gerçekleştiğini bildiren fiillerdir.

EKLERİ: -yor

ÖRNEK: Oyun oynuyorlar.

c) GELECEK ZAMAN:  Eylemin gerçekleşmediğini gelecek zaman içerisinde gerçekleşeceğini bildiren fiillerdir.

EKLERİ: -acak,-ecek

ÖRNEK: Ziyarete gidecekler.

ç) GENİŞ ZAMAN:  Eylemin her zaman yapıldığını bildiren fiillerdir.

EKLERİ: -ar, -er,-r

ÖRNEK: Her sabah dişlerini fırçalar.


2.DİLEK KİPLERİ:

a) GEREKLİLİK KİPİ: Filin yapılmasını gerekli olduğunu anlatır.

EKLERİ: -malı,-meli

ÖRNEK: Bu işi bir an önce bitirmeliyiz.

b)ŞART KİPİ: Fiilin gerçekleşmesini bir şarta bağlayan kiptir.

EKLERİ:-sa,-se

ÖRNEK: İşlerini bitirirse erken çıkacak.

c) İSTEK KİPİ: Fiilin gerçekleşmesi bir isteğe bağlıdır.

EKLERİ: -e,-a

ÖRNEK: Bugün burada kalalım.

NOT: İstek kipinde '-ayım,-eyim' birinci tekil şahıs,'-alım,-elim' birinci çoğul şahıs en sık kullanılan şeklidir.

d) EMİR KİPİ: Fiilin yapılmasına emretme anlamı katar.

EKLERİ: YOK
NOT: Birinci tekil şahsın ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.
ÖRNEK: Yaşadığın hayatı hafife alma.


                                                         
                                                           FİİLLERDE YAPI

Fiiller yapı bakımından üçe ayrılır: Basit – Türemiş – Birleşik 

1- Basit Fiil:

Yapım eki almamış, başka bir kelimeyle de birleşmemiş olan (sadece çekim eki alan) fiillere Basit Fiil denir.

Öğretmene bunu sordum.
Sor-du-m ( kip ve kişi ekleri çıkartıldıktan sonra geriye kalan kısım kök haldedir.)

2- Türemiş Fiil: 

Fiil yada isim soylu kelimelere yapım eki getirilerek yapılan fiillerdir.
Okula gelince çok rahatladım.
Rahat-la-dı-m (rahat, isim köküdür. “–la” yapım ekini alarak fiil olmuştur.)

3- Birleşik Fiil:

En az iki kelimenin birleşmesiyle oluşan fiillerdir. 

A- Yardımcı Fiille Oluşan Birleşik Fiil

Bir isim ve bir fiilin birleşmesiyle oluşur. İsmi fiil durumuna getiren fiile yardımcı fiil denir.
Yardımcı fiiller “etmek, olmak, eylemek, kılmak” fiilleridir.